José Ignacio Quemada doktoreak ‘Psikogeriatriako master eta gradundoko diplomaturako’ XXIII. Edizioko ikasleei azaldu zienez, istripu zerebrobaskularrek gutxi aitortzen diren baina inpaktu handia duten nahasmendu psikikoak eragiten dituzte, horien artean nahasmendu emozionalak/afektiboak, jokabidearen nahasmaenduak eta defizit kognitiboa.
Iktusen psikopatologiak leku bat izan zuen berriro Bartzelonako Unibertsitate Autonomoak antolatzen duen ‘Psikogeriatriako Masterraren eta Graduondoko Diplomaturaren’ programaren barruan, Psikiatriako Espainiako Sozietatearen abal zientifikoarekin eta FIDMAG Ahizpa Ospitalarioak Research Foundation fundazioaren babesarekin. Kalte Zerebraleko Menni Sareko zuzendari Jose Ignacio Quemada doktoreak garatu zuen, beste ikasturte batzuetan bezala, “iktusaren ondoriozko nahasmendu psikikoak eta jokabidezkoen kudeaketa terapeutikoak planteatzen dituen erronken atala”, gradundokoaren koordinatzaile eta Martorelleko Sagrat Cor Ospitaleko Psikiatria Geriatrikoko Unitateko koordinatzaile Manel Sanchez Perez psikiatrak aurkeztu zuenez.
Quemada doktorearen hitzetna, “jokabidearen eta emozioen nahasmendu horiei buruzko interesa mugatua da, iktus ondoko depresioaren ingurukoa izan ezik, eta, aldi berean, kontsentsu nosologikoa falta dela hautematen da”. Hizlariak azaldu zuenez, iktus batetik bizirik ateratzen diren pazienteek mugikortasunarekin, ikusmenarekin edo hizketarekinlotutako sekuelafisikoak izaten dituzte, baina, gainera:
- iktusek behar bezala ezagutzen ez diren eta inpaktu handia duten nahasmendu psikikoak eragiten dituzte.
- Horien artean, nahasmendu emozionalak/afektiboak, jokabidearen alterazioak eta defizit kognitiboa nabarmentzen dira,
- eta, ohikoena, halako nahasmenduak konbinaturik agertzea da.
Aita Menni ospitaleko Kalte Zerebraleko Unitateko neuropsikologo Naiara Mimentza doktorearen tesiak ematen dituen datuei erreparatuta, iktusa gertatu eta hiru hilabetetik urtebetera bitartean sintomen prebalentzia handia da, batez ere depresioaz/disforiaz eta suminkortasunaz/labilitateaz hitz egiten badugu.
Iktus osteko depresioari dagokionez, diagnostiko diferentzialak hainbat sintoma aurreikusten ditu, hala nola emozionalismoa (istripu zerebrobaskular baten ondoren, pertsonak bat-batean negarrez has daitezke edo, gutxiagotan, ageriko arrazoirik gabe barre egiten dute), iktus osteko nekea – objektibatzen oso zaila, eta desgaitasun handia sortzen duena (covid iraunkorragatiko nekearen antzekoa izan liteke) –, erreakzio katastrofikoa (erantzun emozional desordenatua, negarra, antsietatea, etab.), apatia (oso ohiko sintoma hartutako kalte zerebral baten ondoren, axolagabetasun emozionala, jarduera murriztea edo ideiak sortzeko gabezia), sintoma fisikoak, hala nola apetito falta, sexu desio falta eta abar, eta defizit kognitiboak (kontzentrazioa, memoria, etab.).
Zer gertatzen den jakitea eta interbentzio psikoterapeutikoaren garrantzia
Gure psikiatrak azpimarratu zuen aldartearen, kognizioaren eta nortasunaren nahasmendu horiek funtzionaltasunari eta bizi kalitateari eragiten dietela, baita errehabilitazio prozesuari ere. Arazo kognitiboetan sartu gabe, alterazio horien tratamenduan mota desberdineko interbentzioak sartzen direla azpimarratu zuen: farmakologia, errehabilitazio neuropsikologikoa eta familia interbentzioa. “Baina ez naiz aspertuko interbentzio psikoterapeutikoa funtsezkoa dela esateaz, , hezkuntzaren alderditik hasita, oso lagungarria baita paziente horiekin bizitzari berriro ekiten dioten familien eguneroko bizitzari aurre egiteko orduan”.
Doktorearen iritziz, arazo asko daude tratamendu farmakologikoaren irismenean sartzen ez direnak. Errehabilitazio neuropsikologikoak hainbat teknika eskaintzen ditu, zeinetan lehengoratzea bezain inportantea baita konpentsazioa, betiere kontuan hartuta kaltetuaren nortasuna eta proiektu pertsonala, eta, horrez gain, haren parte hartze aktiboa behar dela eta, ahal dela, ingurune hurbileneko pertsonena, ahalik eta eremu gehienetan autonomiarik handiena lortzeko. Horrez gain, psikofarmakoen erabilerak laguntza handia ematen du depresio susmoaren aurrean, baita insomnioa eta suminkortasuna tratatzeko ere.
Jose Ignacio Quemadak kasu kliniko batzuk azaldu zituen, adibideekin ilustratuta, hartutako kalte zerebralaren ondorio psikikoak azaltzeko, ez aurretik nahasmendu horien zergatiei eta bilakaerari buruz hausnartu gabe.
Jokabidea eta egoera mentalak
Izan ere, zein da jokabidea abiarazteko motorra? Eredu mental alternatiboaren eredurik ez dagoenez, jokabidearen eta egoera mentalen arteko harremana “buruaren trilogiatik” ulertu nahi dugu –esan zuen Quemadak–, Kantek bere Judizioaren kritikan (1791) deskribatutako gogamenaren hiru ahalmenetan oinarrituta: ezagutza, sentimendua eta desioa. Filosofo prusiarrarentzat hiru estadio horiek ez ziren nahasten.
XX. mendearen erdialdean sortutako Iraultza Kognitiboa delako mugimendu intelektualaren ekarpenen ondoren, kognizioak garapen kontzeptual handia izan du, baina emozioen edo motibazioaren arloetan ez da antzeko sofistikaziorik garatu. Hiru funtzio psikiko horien arteko loturei buruzko galderak erantzun gabe daude, “Emozioak kognizioen beheragoko maila batean daude? Edo egoera afektiboak al dira informazioaren hautaketa batera eramaten dutenak?”. Galdera erretoriko horiek egin zituen doktoreak, eta azpimarratu zuen emozioak kognizioen beheragoko maila batekoak direla dioen hierarkia klasikoa gaur egun zalantzan jartzen ari dela.
Iktusa istripu zerebrobaskular bat da, sintoma fisikoen eta arazo mentalen konbinazio bat sortzen duena. Espainiako Iktusaren Maparen arabera -Neurologiako Espainiako Elkarteak argitaratu zuen 2019an (SEN)-, iktusa da helduen artean hartutako desgaitasunaren lehen arrazoia da, eta, horrez gain, emakumeetan heriotza kausa nagusia eta gizonetan hirugarrena da Espainian (urtero 27 mila lagun inguru hiltzen dira iktus baten ondorioz), eta kopuru hori gero eta handiagoa izango dela aurreikusten da, biztanleriaren zahartze progresiboaren ondorioz.
Urtero 72.000 kasu berri ingururi buruz hitz egiten ari gara, 18 urtetik gorakoen artean 100.000 biztanleko 187,8 kasuri buruz, prebalentzia oso altuari buruz (650.000 pertsona inguru bizi dira iktusarekin Espainian, eta horietatik 2/3ek ondorio esanguratsuak dituzte, eta hirutik bik, halaber, 65 urte baino gehiago). Patologia hori zama handia da, ez bakarrik osasunaren ikuspegitik, baizik eta baita ikuspegi pertsonal eta familiarretik ere, jasaten dutenen eta zaintzaileen bizitzan duen inpaktuagatik.
