Ospitalarioak Fundazioa Euskadi eta ATECE Gipuzkoa kalte zerebraleko elkarteak arlo sanitario, sozial eta instituzionaleko zenbait hizlari bildu zituzten Donostiako Aquariumean, iktusaren arreta integralean egindako aurrerapenei buruzko jardunaldi batean. Hartutako Kalte Zerebralaren Eguna zela eta (urriak 26), topaketak prebentzio, errehabilitazio eta kaltetutako pertsonei laguntzeko aurrerapenak landu zituen, baita sistema sanitarioaren eta sozialaren arteko lankidetza beharra ere.
Ospitalarioak Fundazioa Euskadik (lehen Aita Menni Ospitalea) eta ATECE Gipuzkoa kalte zerebraleko elkarteak ‘Iktusaren osasun eta gizarte arretaren aurrerapenak‘ jardunaldia egin zuten joan den ostiralean, hilak 24, Donostiako Aquariumean. Kalte Zerebralaren Eguna (urriak 26) eta Iktusaren Eguna (urriak 29) direla-eta antolatutako ekitaldiak arlo sanitario, soziosanitario, instituzional eta asoziatiboetako profesionalak bildu zituen, garuneko lesio batek kaltetutako pertsonei prebentzioan, errehabilitazioan eta laguntzan egun dituzten erronkei buruz eztabaidatzeko.
Gipuzkoako Foru Aldundiko Zaintza eta Gizarte Politiketako Departamentuko Mendekotasunaren eta Desgaitasunaren Arretarako zuzendari nagusi Txaro Rodrigok eman zion hasiera topaketari, administrazio sanitario eta sozial guztien eta, batez ere, Ospitalarioak Fundazioa Euskadi eta ATECE Gipuzkoa bezalako erakundeen arteko lankidetza lana azpimarratuz, “Gipuzkoan HKZ duten pertsonentzako funtsezko zutabea baita, bizitzak eraldatzen dituen sarea”, eta “politika publikoetan eraginkorragoak izan gaitezen bultzatzen duena”, esan zuen.
Bloke sanitarioa: osasuna eta errehabilitazioa
Lehen blokearen barruan –arlo sanitarioan zentratua, Maite Martinez doktore, neurologo eta Donostia Unibertsitate Ospitaleko zuzendari gerenteak moderatu zuen–, Mar Freijok, Gurutzetako Unibertsitate Ospitaleko neurologo, Biobizkaia Ikerketa Sanitarioko Institutuko talde neurobaskularreko koordinatzaile eta Espainiako Neurologia Elkarteko (SEN) gaixotasun zerebrobaskularren taldeko koordinatzaileak, iktusaren epidemiologia ebolutiboa errepasatu zuen. Datuen arabera, 2024an 22.786 pertsona hil ziren iktus baten ondorioz Espainian (beheranzko joera), horietatik 1.238 EAEn (bizi itxaropena handitzen ari da). Adituak iktusaren lehen eta bigarren mailako prebentzioa azpimarratu zuen, alda daitezkeen arrisku faktoreen gainean jardunez, eta Europan erreferentziazko marko komun bat definitzearen alde egin zuen, iktusa duten pazienteei kalitatezko arreta emateko.
Ondoren, Diego Hermoso de Mendoza doktore eta Gorlizko Ospitaleko Errehabilitazio eta Medikuntza Fisikoko espezialistak espastizitatearen tratamenduan sakondu zuen. Adierazi zuenez, tonu muskularraren igoera anormalagatik bereizten den nerbio sistemaren nahasmendu motor horren gaineko interbentzionismoa gaur egun zehatza eta indibidualizatua da; nerbioen blokeoek erabakiak hartzen laguntzen dute; eta toxina botulinikoa da gaur egun erreferentziazko tratamendua. Horrez gain, beste teknika berritzaile batzuk ere aipatu zituen, hala nola, irratimaiztasuna, krioneurolisia edo tenotomia perkutaneoa, espastizitatearen tratamenduan lanketa berri bat eskaintzen dutenak.
Begoña Belarrinaga doktore eta Arabako Unibertsitate Ospitaleko Txagorritxuko egoitzako neurologoak jarraitu zuen, estimulazio magnetiko transkranialari buruzko hitzaldiarekin: teknika ez-inbaditzailebat da, ebidentzia zientifiko gero eta handiagoa duena hainbat patologiaren azterketan eta lanketan laguntzeko.. Horren aplikazioak neuroplastikotasuna estimulatzen du, iktus osteko sekuelen berreskurapen funtzionala hobetzeko, adibidez, afasiari dagokionez.
Juan Marin doktoreak itxi zuen blokea, Ospitalarioak Fundazioa Euskadiko Neurorrehabilitazio eta Kalte Zerebraleko Zerbitzuko mediku errehabilitatzaileak. Gure espezialistak mito batzuk faltsuak direla azpimarratu zuen, hala nola HKZ baten ondoren kalte larria duten pazienteek hobetu ezin dutela dioena. Horretarako, ICURA proiektua azaldu zuen, gure Ospitalizazio Unitatean goiko gorputz adarrean kalte larria zuten pazienteek egindako errehabilitazio intentsiboari buruz egindako azterketa, ospitaleratzean eta alta hartzean neurtutako eskalak erregistratuz. “Programa amaitu ondoren, pazienteen %37k besoetan mugikortasun nahikoa izatea lortu zuten, eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak egin ahal izateko: objektuetara iritsi, hartu, mugitu, askatu, jantzi… %63k aldaketa klinikoki esanguratsuak izan zituzten mugikortasunean eta funtzioan. Paziente asko izan ziren kalte larri batetik kalte moderatu batera pasatu zirenak, eta, are gehiago, gutxi batzuk afekzio arineko estadio batera iritsi ziren “, ziurtatu zuen.
Marin doktoreak “errekuperazioaren mugak birdefinitu” nahi izan zituen, oso hedatuta dagoen beste mito bat gogoratuz: estadio kronikoan dauden pazienteek ez dute hobera egingo. Uste hori desmuntatzeko, ICURA proiektua aurkeztu zuen, iktus bat izan duten eta fase kronikoan dauden pertsonen goiko adarraren mugikortasuna berreskuratzera zuzendua. Programa hori teknologia aurreratuaren erabileran oinarritzen da: robotika, estimulazio elektriko funtzionala eta estimulazio magnetiko transkraniala. Teknologiaren erabilerari programaren intentsitatea eta pertsonalizazioa gehitzen zaizkio, hori guztia 30 urte baino gehiagoko esperientzia duen diziplinarteko talde batek koordinatuta. Emaitzak sendoak dira: onurak dituzte pazienteentzat (autonomia handiagoa eta mendekotasun txikiagoa), familientzat (zaintza beharrak murriztea), osasun zerbitzuentzat (emaitza hobeak funtzioan eta jardueran) eta gizartearentzat (berrintegrazio errazagoa eta kostuak aurreztea).
Bloke soziosanitarioa: bizitza, laguntza eta autonomia
Bigarren blokearen moderatzailea Jose Ignacio Quemada doktorea izan zen, Ospitalarioak Fundazioko Kalte Zerebraleko eta Neurorrehabilitazioko Sareko eta Ospitalarioak Fundazioa Kantabriako zuzendaria, eta zen HKZ batek kaltetutako pertsonen bizitza eta autonomia errazten duten baliabideak, laguntzak eta esperientziak aztertzea.
Atal honetan, Dario Fernandez Delgado doktoreak nabarmendu zuen bi ordutik behin pertsona batek bere buruaz beste egiten duela Espainian, eta desgaitasuna dutenek desgaitasunik ez dutenek baino bi aldiz gehiago egiten dutela bere buruaz beste. Profesional sanitarioak desgaitasuna duten pertsonek beren buruaz beste egiteko duten arriskuaren prebentzioan eta detekzioan prestatzeko, Desgaitasuna duten pertsonen eta familien suizidioaren aurkako komunitate arteko Sarea sortu berri da Madrilen. Hizlariak, psikologo eta familia medikua ere badenak, aplikagarritasun maila handiko online formazio sinple hori ospitale guztietara zabaldu nahi dela adierazi zuen, eta osasun arloko profesionalen arreta gizatiarrago, etikoago eta eraginkorrago baten beharra azpimarratu zuen.
Osasun publikoko arazo horri heldu ondoren, zeinean bakardadeak, oztopo sozialek eta antzeko faktoreek eragiten duten, Iñaki Diezek, ATECE Gipuzkoa hartutako kalte zerebralaren elkarteko erabiltzaileak, 2025eko Kalte Zerebralaren Eguneko Manifestua irakurri zuen, eta elkarteak HKZ duten pertsonen eta haien familien duintasuna, eskubideak eta inklusioa defendatzeko mugimendu asoziatiboak hiru hamarkada baino gehiagoz egindako lana gogorarazi zuen. Estatuko Kalte Zerebral-ATECE Gipuzkoak, manifestuaren irakurketarekin, hainbat eskaera egin zizkien administrazioei: ospitaleetako altan kode espezifiko bat ezartzea, HKZren Arreta Plan Nazional bat, autonomia, parte hartze soziala eta laguntza jarraitua bermatuko duten baliabideak, zerbitzuak eta laguntzak koordinatzeko, arreta integral, inklusibo eta unibertsala eskuratzearekin batera, familiak eta errealitate aniztasuna kontuan hartuko dituena, horien artean HKZ duten haurren familiak, HKZren ondorioz kalte larriak dituztenenak edo osasun mentaleko arazoak dituztenenak.
Ekitaldiak aurrera jarraitu zuen Ander Zapiain Gipuzkoako Foru Aldundiko Zaintza eta Gizarte Politiketako Departamentuko Mendekotasun eta Ezintasun Zerbitzuko arduradunaren hitzaldiarekin. Gipuzkoan, mendekotasuna duten 30.000 pertsonetatik 1.481 iktus baten ondorioz dira mendeko. Horietatik %90 baino gehiago 65 urtetik gorakoak dira. Horrez gain, kolektibo horren barruan, laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa da (PEAP) Departamentuak ematen duen laguntzarik handiena, 409 pertsonari, eta, ondoren, familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoa (PECE). Iktusa duten Gipuzkoako mendeko pertsonen %81ek laguntza publikoren bat jasotzen du gutxienez, eta gehienek bat baino gehiago jasotzen dituzte, jakinarazi zuenez. Bere hitzaldian GFAren ahalegina azpimarratu zuen, baita katalogoko zerbitzuak eta laguntzak emateko hainbat erakunderen arteko lankidetzaren garrantzia ere. Zehazki, Ospitalarioak Fundazioak kudeatzen dituen baliabideak azpimarratu zituen, hala nola ETXETEK, laguntza teknikoak, eta Musakolako (Arrasate) eta Zuatzuko (Donostia) kalte zerebraleko eguneko zentroak.
Hitzaldi horren ondoren Eleder Lacuestaren testigantza etorri zen, 37 urterekin sekuela larriak utzi zizkion iktus bat nozitu zuen irakaslearena. Urte batzuk geroago, Gipuzkoako ATECEko bazkide hau egokitutako pisu batean bizi da, eta unibertsitatean ikasketak egiten ari da. Bere aulki gurpildunean joaten da EHUko campusera, eta beste batzuk matrikulatzera animatzen ditu, “guztion artean gure egoera normalizatu dezagun”. Batez ere, argi utzi nahi du bitartekoekin, komunitatearen laguntzarekin, tinkotasunarekin eta lan pertsonal handiarekin “gauzak lortzen” direla.
Bigarren eta azken blokea amaitzeko, Arantza Lopez Donostiako Unibertsitate Ospitaleko Neurologia zerbitzuko erizainak –bertan dago Donostialdeko Iktus Unitatea, urtean 1.000 iktus inguru artatzen dituena– Familien Eskolarekin izandako esperientzia azaldu zuen: 45 minutuko saio bakar bat egiten da, eta gida bat ematen da, une larri horretan, lehen aukera eraginkor gisa. Helburua pazientea inplikatzea eta zaintzaren erdigunean jartzea da, baita senideak ere.
Ekitaldia Marisa Merino eta Manuel Murie doktoreek itxi zuten, Ospitalarioak Fundazioa Euskadiko zuzendari gerenteak eta zuzendari medikoak, hurrenez hurren. “HKZ duten pertsonen arretan egin den benetako aurrerapena, teknologian eta prozesuetan ez ezik, pertsonei ematen diegun laguntzan eta horietako bakoitzaren beharren aitortzan ere badago. Uste dut gure erakundetik arlo sanitarioaren eta sozialaren arteko lotura bat eskaintzen dugula, inplikatutako pertsona eta erakunde guztientzat onuragarria dena”, nabarmendu zuen Marisa Merinok.
Manuel Murie doktoreak sistema sanitarioaren eta sistema sozialaren artean koordinazio ona egoteko beharra nabarmendu zuen, bi arrazoirengatik: lehenik, zaintzaren jarraitutasunagatik eta, bigarrenik, “nahi badugu ere, askotan errekuperazioa erabatekoa ez delako, eta, horregatik, neurorrehabilitazio prozesu hori jarraituko duen babes soziala egon behar da”. Iktusa bere fase guztietan artatu behar delako: fase akutuan, fase subakutuan, errekuperazio edo neurorrehabilitazio fasean eta fase kronikoan. Eta oso garrantzitsua da fase bakoitzean esku hartzen duten eragileen arteko koordinazioa egotea.
Azkenik, Jose Manuel Amador ATECE Gipuzkoako presidenteak despeditu zuen ekitaldia, presiditzen duen elkartean hiru hamarkada hauetan gertatu den aldaketa garrantzitsua baloratuz. “Iktusa gorabehera, etorkizun on bat dago”, amaitu zuen, bertaratutako publikoaren, hizlarien eta moderatzaileen presentzia eskertuz.
