Terapia okupazionala etxean

Egilea: Amaia Goiriena Boyra
Terapeuta okupazionala
Aita Menni Neuroerrehabilitazio Zentroa (Bilbo)

Kalte zerebrala bat-batean gertatzen denean desgaitasun hitza gure bizitzako eguneroko kontzeptua bihurtzen da. Bat-batean eguneroko ohikeria eteten da, inguruarekiko elkarrekintza mugatuta dago, desgaitasunak okertu direlako. Une horretan erakunde, ospitale-unitate, anbulatorio eta beste hainbat lekutatik joaten hasten da ibilbidea. Beste edozein arrazoirengatik iktus edo HKZ bat izan duen pertsonaren gaitasunak babesteko eta berreskuratzeko modua aurkitzea da kontua. Behin intentsitate handiko errehabilitazio-aldia hasita, diziplina anitzeko taldeak lanean hasten dira, helburu batekin: eragindako pertsonaren bizi-kalitatea berreskuratzea.

Talde espezializatu hauen barruan gaudenok pertsona batek etorkizunean izango duen mendetasun-maila zehaztuko duten alderdien gainean lan egiten dugu: zentzumen-arloak, arlo motorrak, kognitiboak, jokabidearenak… Desgaitasuna “nire muga funtzionalen eta ingurunearen arteko elkarrekintzatzat” hartzen badugu, orduan pertsonaren bilakaerak autonomiaren esparruan bere urritasunen bilakaera baino gehiago ekartzen duela ulertuko dugu.

Bestalde, komunitatean oinarritutako errehabilitazioak (KOE) pazientearen autonomia-maila hobetzeko esku hartzen du. Etxeko arretan pazienteak bere ingurunean ekintzak egiteko dituen ahultasunak eta sendotasunak ebaluatzen dira, eta horietan oinarrituz, tratamendu-plana ezartzen da.

Zergatik da garrantzitsua etxeko terapia okupazionaleko tratamendua?

HKZ batek ondorioak baditu ere, pertsona asko estrategia berriak ikasteko gai dira eta eguneroko bizitzako jarduera asko egiteko nahikoa gaitasun-maila lortzen dute. Batzuetan zenbait pertsonak, errehabilitazio-prozesuaren ondoren, oinarrizko eta tresnazko jarduera horietan trebatu arren, eta kontsultak horiek egiteko gai badira ere, ez dituzte modu autonomoan egiten bere ingurunean.

Mendetasun-ohiturak azkar ezartzen dira prozesuan senideen artean edo etxean. Gehiegizko babesa, pazientearen beharrei aurreratzea, eragindako pertsonaren gehiegizko eskaera dira mendetasun-egoera sustatzen duten rolek familian eragiten dituzten jokabideetako batzuk. Eta hori saihesteko, ezinbestekoa da autonomiaren garapenean eragina izan lezaketen alderdi guztiak barne hartzen dituen esku-hartze estrategia izatea. Funtsezkoa da ingurune ekologiko eta erreal batean eguneroko bizitzaren jarduerak egitea, eta ahal bada, giro artifizialak alde batera uztea.

Heziketa-lana zaildu egiten da rolak dagoeneko ezarrita daudenean. Errehabilitazio egoki baterako komeni da dinamika horiei aurreratzen zaion esku-hartze goiztiarra egitea, zainketa osasungarriko harremanak ezartzen laguntzen duena. Horrela, ahal dugun neurrian, bere mendetasuna berreskuratzen eta bere erkidegoan parte hartzen lagunduko diogu pertsonari.

Zer elementu lantzen ditugu nagusiki?

Pertsonaren ohiko ingurunean lan egiteak alderdi hauetan arreta handiagoa jartzeko aukera ematen digu:

–          Benetako ingurunearen ezaugarriak 

Autonomiaren garapena mugatzen duten alderdietako batzuk hesi arkitektonikoak dira, irisgarriak ez diren eremuak. Terapeuta okupazional gisa gure esku-hartzearen zati bat giro egokitzeko izango da. Gaur egun, hainbat aukera daude giroa egokitzeko (eremu handiak, ez irristatzeko materialak, domotika…). Alderdi hauek nabarmenduko ditugu:

o    Hesi arkitektonikoak. Pertsonak bere ohiko jarduerak egingo dituen eremuan lan egiteak ingurua bere benetako zailtasunetara egokitzeko informazioa ematen digu. Autonomia mugatzen duten hesiak kendu eta txikiagotuko ditugu.

o    Laguntzeko produktuak. Jarduera lekuan bertan egiten denean bakarrik antzematen diren eragozpenak daude. Batzuetan eragozpen horiek laguntza-produktuekin konpontzen dira. Askotarikoak daude merkatuan, tratamenduan dagoen pertsonarentzat bakarrik ere diseina ditzakegu.  Pertsonaren inguruaren eta gaitasunaren arabera bilatuko ditugu laguntzeko produktu horiek.

o    Gaitasunak trebatzea. Dagoen ingurunean jarritako helburu funtzionala lortzeko, funtsezkoa da jarduera arintzen eta haren eraginkortasuna handitzen duten estrategia pertsonalizatuak ematea. Horren adibidea dugu jarduera egiten laguntzen duten jarrerak lortzea (hankak gurutzatuta, aldaka tolestea, enborra biratzea…), dauden gaitasuna indartzea eta trebetasun berriak hartzea (kordoiak esku batekin lotzea, dominantzia aldatzea…).

–          Denborazko aldagaia 

Aldagai honek eragin handia du jardueraren orokortzea etxeko inguruan. Hiru ikuspegitatik egiten du:

o    Erritmoa. Autonomiari buruz hitz egin ahal izateko, ez dugu gaitasuna bakarrik kontuan hartu behar, jarduera zentzuzko denbora batean egitea lortu behar da, hau da, pertsonak eraginkorra izan behar du. Jarduera egiten lagundu behar diogu, modu arin batean.

o    Errutina. Etxeko tratamenduan errutinak sortzen laguntzen dugu. Garrantzitsua da jarduerak sekuentzia baten barruan entrenatzea, eguneroko ohiturak bihur daitezen. Nork bere burua zaintzeko jarduera bakoitza kate baten maila da. Esfortzua txikiagotzen, distantziak laburtzen eta egin beharreko bidaia kopurua murrizten saiatzen gara. Horretarako, saila modurik merkeenenean egiten laguntzen duen ordena bat ezartzen dugu.

o    Ordutegia. Ahal den neurrian, jarduerak ordutegi funtzionalera eta familiaren ohituretara egokitzen saiatuko gara.

–          Familiak parte hartzea 

Etxean bertan lan egiteak familia-sistemaren dinamikei buruzko informazioa ematen digu. Horrela, kalte zerebrala duen pertsonaren egoeraren diagnostiko zehatzagoa lortzen da. Funtsezkoa da familiak parte hartzea autonomia lortzeko, familia-sistemaren barruan desgaitasunen bat bada kide guztiei eragiten dielako. Esku-hartzeak eta gomendioak familia-errealitatean oinarritu behar dira, bakoitzak prozesuan hartzen duen rola berriro definituz.

Terapeuta okupazionalak normalean astean saio bat egiten du. Familia hezteko esku-hartze bat egitea garrantzitsua da, saio horietan egiten den entrenamendua senideek egunero errepika dezaten, jardueraren orokortze egokia lortzeko.

–          Ingurukoen hautematea

Pertsonek bere etxean parte hartzea baldintzatzen duen faktoreetako bat segurtasunik ezeko sentsazioa da. Askotan, bere gaitasunak berreskuratzeko errehabilitazio-prozesu osoa inguru babestu batean egiten da (zoru lauak, altuera graduagarriak, komun egokituak, langile profesionalak, estimulu kontrolatuak…). Etxera itzultzean, beldur eta babesik gabeko sentsazioa agertzen da. Pertsonak etsaitasunezko eremutzat hartzen du bere esparrua, eta hor, ordura arteko ikasitakoa ez da hain erraza egitea.

Pazienteak duen “ezintasunaren” ideia horren gainean lan egin behar da, frustrazioa, uztea eta mendetasun-egoera ekarriko baitu. “Esku batekin bakarrik ezin dut elastikoa jarri”, “ezin banaiz ibili ezin dut janaria prestatu”, “lehen bezala ez banaiz ibiltzen, ezin naiz kalera bakarrik irten”, eta abar.

Motibazioa eta iraunkortasuna ezinbestekoak dira errehabilitazioan lortutako gaitasunak baliagarriak izateko. Etxeko errehabilitazioak, egokitzen laguntzeko aldaketekin eta emandako jarraibideekin, ingurua seguruagotzat hartzen laguntzen du, eta beraz, motibatzeko eta ikasteko berme handiagoa ere ematen du.

Zer zailtasun aurkitzen ditugu tratamendu mota hori erabiltzera goazenean?

Kontsultan lortutako emaitza orokortzeko eta hobetzeko tratamendu bat da. Kasu gehienetan onura lortzen bada ere, eta pazientearentzat eta bere familiarentzat onuragarriak diren arren, zenbait zailtasun ere izaten ditugu:

– Tratamendu bakoitzaren berezitasuna. Autonomia berreskuratzeko tratamendua etxean egiteak terapeutak erosotasun-egoeratik ateratzea ekartzen du. Egoerak nabarmen aldatzen dira paziente batetik bestera. Ingurua eta familia-harremanak desagertzen dira saioak erakundeetan egiten direnean. Etxean egiteak malgutasun, sormen eta egokitze-maila handiagoa eskatzen du.

–Logistika. Terapia okupazionaleko lana tradizioz erakundeetan egin da, beraz, batzuetan zaila da erkidegoko girora egindako aldaketa hori. Etxera joateko antolaketa-mailan esfortzu handiagoa egin behar dugu.

–Aldizkakotasuna. Antolaketa-zailtasunak eta tratamenduaren kostu handiagoa direla eta, esku-hartze horiek aldizka egiten dira, oro har, astean saio bat eginez. Tratamendua arrakastatsua izateko ezinbestekoa da terapeuta on batek terapeuta okupazionalak egindako lana etxean osatzea.

–Tratamenduarekiko erresistentzia. Hartuta kalte zerebralaren kasuen bilakaera-prozesuaren inguruko ezagutza falta dela eta, autonomia ez da hartzen landu beharreko beste osagai bat gisa. Ustez, HKZ kasuetan pazienteak errehabilitazio-prozesua amaitutakoan hasi behar da trebatzea. Horren ondorioz, pazientearen edo pertsona zaintzailearen eginkizunek denboran betikotzen diren mendetasun-egoerak sortzen dituzte. Ohikoa da hau entzutea: “Ongi nagoenean janaria prestatuko dut…”, “ibiltzen naizenean ez dut beste pertsonarik beharko dutxa hartzeko”…Kasu horietan, kontzientziazio eta autonomiarako hezkuntza lana egin behar da aldez aurretik. Bestalde, garrantzitsua da pertsona bakoitzaren denbora errespetatzea eta une bakoitzean prestatuta dagoenerako nabarmentzea.